بازی تردید یا بازی باور: دو رویکرد به نقد و نقدپژوهی در ایران

این مقاله حاصل گفت وگوی دکتر رسولی، سردبیر محترم فصلنامۀ نقد کتاب علوم اجتماعی، با نگارنده است. ایشان با این پرسش یا مسئله روبه رو هستند که اساتید دانشگاه اقبال جدی به نقد کتاب ها و نوشته های همکارانشان را ندارند. ایشان از نگارنده پرسیدند که برای ترغیب دانشگاهیان به نوشتن مقالات نقد همکاران چه کاری می توان کرد؟ تجربۀ ما ایرانی ها در مواجهه با علم مدرن و گفتمان آکادمیک در دوران معاصر برپایۀ نوعی «نقد سازنده» استوار شده است، اما در گفتمان سیاسی، ما بیشتر نوعی نقد مناقشه برانگیز را تجربه کرده ایم. این مقاله قصد ندارد ضرورت هیچ یک از این دو رویکرد را نفی کند و یکی را به نفع دیگری کنار بگذارد؛ بلکه هدف دفاع از این ایده است که می توان با رویکردهای متفاوت به ایده نقد نگریست و متناسب با نیازها و آمادگی ها یکی از این دو رویکرد را انتخاب کرد. در این مقاله، با استناد به اندیشۀ دبورا تنن، زبان شناس امریکایی، دو رویکرد شامل نقد مناقشه بر انگیز و نقد سازنده به ایده نقد از هم متمایز شده است و ایشان تأکید دارد که رویکرد مناقشه بر انگیز، اگرچه کاربردهای مفید و ضروری برای توسعه علمی دارد، مستلزم نوعی کنش قهرمانانه است و لزوماً همۀ دانشگاهیان آمادگی انجام آن را ندارند. در مقابل رویکرد نقد سازنده با روحیۀ مسالمت جو و فرهنگ آکادمیک کنونی ما سازگارتر است.